Lezende kinderen van Anno Smith in het Forum Groningen

Het object

Bovenstaand tableau is gemaakt door de Groninger kunstenaar Anno Smith (1915-1990) in 1951 of 1952. Het bestaat uit afzonderlijk vervaardigde, geglazuurde aardewerkfragmenten die als een mozaiek tezamen de voorstelling maken. Lezende kinderen heeft tussen 1951/52 en 1965 een functie gehad als wandversiering in een van de na-oorlogse bibliotheekfilialen in de stad Groningen. Toen het betreffende filiaal verhuisde is het tableau enkele malen herplaatst in een andere dan een bibliotheek-context. Daarna werd het opgeslagen en raakte het uit het zicht. Herontdekking in 2017 leidde in 2019 bij de eigenaar tot het besluit het werk te schenken aan stichting Forum Groningen ten behoeve van herplaatsing in het Forum-gebouw, dat tevens de nieuwe hoofdvestiging van de openbare bibliotheek is geworden. In het kader van de herplaatsing is een restauratie uitgevoerd. Hieronder wordt op die restauratie nader ingegaan. De geschiedenis van het tableau zelf is uitgebreid beschreven in een artikel in Hervonden Stad (2021).

Het tableau heeft een afmeting van 133 x 99 x 7-10 centimeter en weegt tientallen kilo's. De (gewelfde) geglazuurde keramische fragmenten zijn bevestigd op gewapend beton. De vooraf vervaardigde fragmenten zijn gebakken, geglazuurd (en dus opnieuw gebakken), waarna ze in de verse mortel zijn gedrukt.

De achterzijde van het tableau is een typische Smith-achterzijde: kranten uit de tijd van de vervaardiging zijn gebruikt als lossingsmiddel tussen mal en gewapend beton. Bovenstaande afbeelding geeft de achterzijde weer. Aan de hand van enkele krantenkoppen kon het Nieuwsblad van het Noorden van 5 december 1951 als terminus post quem worden bepaald. Niet eerder dan die datum kan het tableau zijn vervaardigd.

De materiële conditie van het object voorafgaand aan de behandeling

Bij de restauratie van dit object spelen twee aandachtspunten een rol. Het eerste aandachtspunt betreft vervuiling en degradatie van het geglazuurde oppervlak. Het tweede punt gaat over fysieke beschadigingen, zowel zichtbaar als onzichtbaar, want ook de conditie van de wapening kan na 70 jaar zijn aangetast.

Het artikel in Hervonden Stad besteedt aandacht aan de geschiedenis van het object. Voor zover het valt te reconstrueren is uit onderzoek gebleken dat dit tableau niet in de buitenlucht geplaatst is geweest. Die bevinding komt overeen met de afwezigheid van oppervlaktevuil. Ter vergelijking een ander object van Anno Smith dat zich bevindt op de hoek van de Hereweg en de Van Iddekingeweg in Groningen. De detailfoto van Vlucht vogels (voor restauratie) hieronder laat zien dat 70 jaar blootstelling aan weer en wind in combinatie met luchtvervuiling van verkeer heeft geleid tot een aanslag van ondere andere moeilijk verwijderbare zwavelverbindingen.

Het tableau is niet - zoals alle andere nog bekende tableaus van Smith dat wel waren - ingemetseld geweest. Ook is het niet blootgesteld geweest aan inregening, zon, invloed van seizoenen, wisselende temperaturen en veranderende Relatieve Vochtigheid. De wapening vertoonde geen corrosievorming, maar het object als geheel had wel scheuren in de betondrager. In verband met de herplaatsing is door ateliers MTW een extern, dragend raamwerk aangebracht dat zwakke plekken in de oorspronkelijke drager compenseert.

De behandeling 

Het tableau is gereinigd met stoom en gedestilleerd water. Zichtbare beschadigingen bevonden zicht uitsluitend in de witte omslijsting van druivenranken. Bovenstaande afbeelding toont verschillende beschadigingen of ontbrekende delen (in blauwe cirkel) en laat eerdere reparaties zien, zowel met mortel (in gele cirkel) als met lijm. De eerdere reparaties vormden geen bedreiging voor de conditie van het werk en verhinderden ook niet het aanvullen en bijtonen van de ontbrekende delen.
Eerdere reparaties en ontbrekende delen zijn afgezwakt of aangevuld met op kleur gebrachte Mulliput Superfine white en pigmenten van Verfmolen de Kat. Tussen origineel en aanvulling is een laag Paraloid B72 aangebracht om een toekomstige afname van de nu geplaatste aanvullingen te faciliteren.

De twee onderstaande foto's geven een indruk van het eindresultaat, waarbij door een gering verschil in kleur en een groot verschil in mat/glans, de aanvulling van het origineel kan worden onderscheiden.

Bronnen:

Ekhart, J. en R. Nijman; Anno Smith keramist, de grote gevelversierder; Groningen, 2015

Kroef, R. van der; Volkshuisvesting, toen, nu en straks, 85 jaar sociale woningbouw 1908 – 1993; Bedum 1994